HISTORIA SZKOŁY PODSTAWOWEJ W CZÓŁNACH
Rok szkolny 1916/1917 to pierwszy rok udokumentowanej działalności szkoły w Czółnach. Na podstawie arkuszy szkolnych stwierdzono, iż zapisano 58 uczniów, w tym 30 chłopców i 28 dziewcząt. Na podstawie informacji zawartych w Kronice szkoły należy stwierdzić, iż nauka w Czółnach była prowadzona jeszcze przed 1916 rokiem, jednak nie zachowały się dokumenty w postaci Księgi uczniów. Zapis w kronice mówi, iż na podstawie informacji od gospodarzy dotyczących czasów zaborów wiadomo, że gdy rząd rosyjski proponował budulec oraz pieniądze na budowę szkoły, mieszkańcy Czółen nie wyrazili zgody. Naukę prowadził wędrowny nauczyciel, który wyłącznie w zimie i codziennie w innym domu uczył dzieci czytania i pisania.
Przez kolejne cztery lata była to szkoła czterooddziałowa i zatrudniony był w niej jeden nauczyciel. Od 1918 roku była to Paulina Balawenderówna, która otrzymała polecenie w Inspektoracie Szkolnym, aby objęła posadę nauczycielki w Jednoklasowej Szkole Powszechnej w Czółnach . Pozostała w Czółnach do zakończenia roku szkolnego 1920/21. Od 1921 roku rozpoczęła pracę w Czółnach nauczycielka Maria Opalińska
W roku szkolnym 1923/24 odnotowano problemy kadrowe – zajęcia rozpoczęły
się od września i trwały do października, następnie miała miejsce przerwa w nauce trwająca do kwietnia. Utrudnienia wynikły z przejściem nauczycielki Marii Opalińskiej do pracy
w Lublinie. Od 1 kwietnia do końca roku szkolnego nauczycielem w Czółnach był Stanisław Dzierżak i był to jedyny rocznik w dziejach oświaty w Czółnach, gdy tylko jeden oddział mógł korzystać z zajęć edukacyjnych.
Od 1924 do 1930 roku kadrę nauczycielską w Czółnach stanowili: Eugeniusz Czupkałło – kierownik i jego żona Kazimiera. W tym czasie wynajmowano dwie izby przeznaczone na użytek szkoły. W pierwszym roku ich pracy uczyło się 95 dzieci w czterech oddziałach, natomiast w czterech kolejnych latach - w pięciu. W latach 1924 - 1927 uczęszczało około 90 uczniów, natomiast w dwu kolejnych - ponad 100. Dwuklasowa od 1924 roku szkoła w Czółnach początkowo mieściła się w jednej izbie, jednak wkrótce udało się pozyskać ławki i udostępnić uczniom druga izbę lekcyjną. Pierwsza – przestronna i jasna mieściła się w domu Jana Mazurka, natomiast w drugiej były gorsze warunki ze względu na wilgoć i brak podłogi. Przy licznej grupie - 95 uczniów dał się odczuć też brak pomocy naukowych.
W roku szkolnym 1925/26 zajęcia edukacyjne odbywały się w dwu izbach wynajętych mieszkań: jedna – w drewnianym, wilgotnym pomieszczeniu pozbawionym podłogi, natomiast druga – w murowanym budynku Michała Wideńskiego - izbie ciemnej i wilgotnej połączonej z oborą.
Na początku roku szkolnym 1929/30 wprowadzono dwuzmianowość w nauczaniu, gdyż z powodu braku drugiego lokalu, nauka 113 dzieci odbywała się w jednej izbie.
W kolejnym roku zajęcia były prowadzone również w jednym lokalu szkolnym. Rok szkolny rozpoczął się z opóźnieniem. Edukacją dzieci zajął się nauczyciel Aleksander Grędziński. Uczęszczało 70 osób do dwu oddziałów. Ze względu na dużą liczebność trzeciego oddziału - aż 40 uczniów, nauczyciel nie mógł prowadzić z nimi zajęć. Od 1931 roku rozpoczęły pracę w Czółnach siostry Moniakówny - Helena i Bronisława
i prowadziły lekcje w pięciu oddziałach w pomieszczeniu nowej szkoły. Uczęszczało 118 uczniów z najliczniejszym – trzecim oddziałem. Był to rok przełomowy, który zapoczątkował stopniowe polepszenie warunków lokalowych zarówno dla uczniów jak i mieszkaniowych
dla nauczycielek. Dzieci z oddziału III, IV i V wróciły do nauki po dwuletniej przerwie dzięki specjalnemu zezwoleniu inspektora szkolnego.
Dopiero od roku szkolnego 1931/32 została oddana do użytku sala w nowej szkole i tam prowadzono zajęcia. Informacje na temat edukacji dorosłych zawarte są w Kronice szkoły, w notatkach z roku szkolnego 1919/1920. Nauczycielka Paulina Balawenderówna prowadziła kurs nauki wieczornej dla analfabetów, który rozpoczął się po świętach Bożego Narodzenia. Trwał on dwa miesiące i został przerwany ze względu na powołanie chłopców do służby wojskowej. Uczestnicy kursu nauczyli się czytać oraz czterech działań matematycznych.
Kierownik szkoły Eugeniusz Czupkałło kontynuował edukację dorosłych. 15 listopada 1926 r. rozpoczął kurs oświaty dla starszej młodzieży. Zapisano 36 słuchaczy.
Rok szkolny w szkole w Czółnach rozpoczynał się zazwyczaj na początku września nabożeństwem inauguracyjnym w Niedrzwicy Małej, natomiast zajęcia edukacyjne prowadzone były od następnego dnia września. Uroczyście obchodzono rocznice powstań z 1830 i 1863 roku, kolejne rocznice odzyskania niepodległości przez Polskę, rocznice uchwalenia Konstytucji 3 maja, imieniny Marszałka Józefa Piłsudskiego i Ignacego Mościckiego. W maju 1935 roku po śmierci Marszałka jego pamięć uczczono minutą ciszy. Codziennie, aż do dnia pogrzebu, do szkoły przychodzili mieszkańcy Czółen, aby usłyszeć sprawozdania radiowe. 18 maja – w dniu pogrzebu dzieci udały się do Bełżyc i uczestniczyły w nabożeństwie żałobnym. W tym deszczowym dniu dzieci wróciły przemoczone do Czółen i udały się do szkoły, gdzie przy głośniku radiowym skupieni byli już dorośli. Wspólnie wysłuchano transmisji z uroczystości pogrzebowych z Krakowa.
Nauczycielki organizowały tzw. „choinkę” - uroczystość dla dzieci i rodziców. Wspólne kolędowanie wokół choinki, przybranej ozdobami wykonanymi samodzielnie przez uczniów, uświetniła obecność Mikołaja, później uczniowie zwykle odgrywali jasełka. Fundusze uzyskane z przedstawień przeznaczano na zakup książek do szkolnej biblioteki.
Uczniowie wyjeżdżali na wycieczki. Odbyli dwie wycieczki szkolne do Kazimierza nad Wisłą, na które pojechali furmankami, a także trzy wyjazdy do Lublina. W szkole działał sklepik uczniowski, a później nawet spółdzielnia uczniowska.
Zajęcia szkolne w pierwszym roku okupacji hitlerowskiej rozpoczęły się 3 października 1939 r. Nauka odbywała się w trudnych warunkach ze względu na bardzo słabą frekwencję. Dzieci często opuszczały zajęcia szkolne. Przerwy w nauce związane były z pracami polowym, ale także okupacyjnym spisem gospodarstw, spisem pogłowia zwierząt oraz zatrudnianiem nauczycielek przy ściąganiu kontyngentów dla władz niemieckich. Dodatkowe utrudnienie stanowił brak opału i niskie temperatury w pomieszczeniu szkolnym.
W 1946 r. nauczycielki Helena i Bronisława Moniakówny zostały przeniesione na własna prośbę do innej szkoły po 15 latach pracy w Czółnach. Stanowisko kierownika objęła p. Jadachowa. W marcu 1947 r. po wielu interwencjach i prośbach o wsparcie kadrowe dołączyły do niej dwie nauczycielki. Dzieci było ok. 120 w pięciu klasach. Kierowniczkę cieszyła obecność koleżanek, bo ”dzieci o wiele więcej korzystały, prace piśmienne były częściej sprawdzane, a co najważniejsze, że każda klasa uczyła się osobno”.
Budynek szkoły wymagał remontu, o co walczyła p. Jadachowa. Udało się go przeprowadzić, a nawet założyć elektryczność.
Od września 1947 r. kierownik szkoły zdecydowała o prowadzeniu sześciu klas. W szkole działało koło Czerwonego Krzyża, którego członkowie urządzali imprezy z dochodem na cele szkolne – kupili radio. Prowadzony był także kurs dokształcający z dorosłą młodzieżą.
Od roku 1948 „szkoła została podniesiona do siedmiu klas, czyli szkoły pełnej”. Niestety nauka musiała odbywać się w klasach łączonych. Warunki były trudne – w trzyosobowych ławkach musiało siedzieć po pięcioro dzieci. Nauczycielki dbały o to, by „wychować dziatwę według planu ułożonego pod względem dydaktycznym, moralnym i gospodarczym”. Można uznać, że poziom nauczania był wysoki, bo młodzież po ukończeniu szkoły podstawowej uczyła się w szkole średniej w Lublinie, czego dotychczas nie było. W 1950 r. nauczycielki cieszyły się ze zlikwidowania analfabetyzmu w Czółnach. Przeciągający się z powodu deszczowej pogody remont szkoły spowodował, że dzieci uczyły się w budynku Ochotniczej Straży Pożarnej, a część nawet na podwórku szkolnym.
W roku szkolnym 1951/1952 do Czółen przybyła p. Maria Daniec na miejsce p. Jadachowej, która została przeniesiona do Bełżyc. Oprócz niej pracowali p. Irena Łoszak i p. Bolesław Wójtowicz. W kolejnym roku dołączyła do nich p. Irena Marcinkowska. Po wynajęciu izby na klasę u p. Mieczysława Bartoszcze każda klasa uczyła się osobno. Stale przybywało pomocy naukowych, głównie za pieniądze z imprez. Prężnie działała biblioteka szkolna, czytelnikami były zarówno dzieci, jak i dorośli (38 osób).
W 1954 r. na miejsce p. Wójtowicza przyszła p. Helena Berenc. W kolejnym roku szkolnym w szkole uczyło się 138 dzieci. W pracy pomagały audycje radiowe. Na zakończenie każdego okresu odbywały się „konferencje rodzicielskie”. Uczniowie wzięli udział w zbiórce pieniężnej na odbudowę Warszawy. W maju 1956 r. udało się wyjechać na wycieczkę do Zakopanego i Krakowa. 1 lutego 1957 r. rozpoczęły się lekcje religii jako przedmiotu nadobowiązkowego. Wiosną dzieci były na wycieczce w Warszawie. P. Berenc założyła drużynę harcerską. Do szkoły przyjeżdżało kino. Latem 1958 r. znowu remontowano budynek szkoły.
Aby uczcić 1000-lecie Polski, postanowiono odtworzyć obrzędy i zwyczaje towarzyszące wiejskiemu weselu. Widowisko „Czółnowskie Wesele” wystawiano w okolicznych miejscowościach trzy razy, a dochód z występów przeznaczono na cele szkolne.
Uroczyście obchodzono Dzień Nauczyciela, Dzień Kobiet i Dzień Dziecka, corocznie organizowane były zabawy choinkowe.
W roku szkolnym 1960/1961 w szkole było 167 dzieci, pracowało 5 nauczycielek: Maria Daniec, Irena Marcinkowska, Irena Bartoszcze, Helena Pietrasowa i Helena Gryglicka. Jesienią 1960 r. ukonstytuował się Komitet Budowy Szkoły w Czółnach. W dniu zakończenia roku szkolnego, 24 czerwca 1961 r. p. Maria Daniec „przeszła w stan spoczynku po przepracowaniu 10 lat w Czółnach, a 44 w szkolnictwie podstawowym”. Jej miejsce jako kierownika zajął Ignacy Fiuk. W wyniku ruchów kadrowych do pracy stawiły się p. Teresa Światowiec i p. Stanisława Wrześniowska. W 1965 r. został zatrudniony p. Tadeusz Gierej. Praca odbywała się na dwie zmiany ze względu na ciasnotę i dużą liczbę dzieci.
Po latach starań udało się wykupić plac pod budowę nowej szkoły i zgromadzić znaczną część materiałów budowlanych. W organizacji szkoły zaszła zmiana – doszła ósma klasa. Od roku 1986 funkcję dyrektora pełniła p. Teresa Sapińska. W 1989 r. rozpoczęto wznoszenie budynku szkolnego. Budowa została ukończona i nową szkołę oddano do użytku podczas dożynek gminnych w 1998 r. Od roku 1999 wskutek reformy oświaty zmieniła się organizacja szkoły, która stała się sześcioklasowa; starsze roczniki uczyły się w gimnazjum. W roku 2002 p. Teresa Sapińska przeszła na emeryturę, a obowiązki dyrektora przejął p. Zygmunt Śpiewak. Kolejna zmiana na stanowisku dyrektora nastąpiła w 2008 r., kiedy to w wyniku konkursu dyrektorem placówki została p. Alina Kłos, pełniąca tę funkcje do dziś. Od pięciu lat w budynku szkoły funkcjonuje przedszkole.
Opracowanie Joanna Łukasik nauczycielka języka polskiego i historii
